گستره چرم، به وسعت ابتکار آدمی است‌

انواع جلدهای چرمی

برای جلدسازی چرمی باید، صحاف، چرم را بشناسد و در انتخاب آن باید با لمس و حس از جنس و از وضع و مسایل مربوط به آن آگاه باشد. این اطلاعات، به انتخاب مناسب‌ترین چرم برای هر کار، کمک می‌‌رساند. کیفیت صحافی جلد چرم، ارتباط مستقیمی با میزان شناخت صحاف از ویژگی‌های چرم و حس او از این پدیده طبیعی و نیز مطالعه سبک کار گذشتگان دارد.
باید توجه داشت که ساخت جلد از چرم، با جلدسازی هنری و ظرافت در ساخت و تذهیب و ابتکار تفاوت دارد.
انواع چرم‌
معروف‌ترین چرم‌هایی که از پوست حیوانات مختلف به‌دست می‌‌آیند عبارتند از چرم گوسفند، بز، گوساله، به ندرت الاغ و… .
فرآوری چرم و روندهای عملیات فیزیکی و شیمیایی که روی پوست این حیوانات صورت می‌‌گیرد، مربوط به صنعت چرم‌سازی است که شرح آن از حوصله این قلم خارج است، در این جا به اختصار ویژگی چند نوع چرم پرمصرف در کار صحافی، برشمرده می‌‌شوند:
میشن؛ پوست گوسفند
چرم گوسفند که به میشن معروف است،  دارای استقامت کم و حالت شل و ول است.  این چرم  پس از چند سال، خودش را می‌‌خورد و به تدریج پوسیده می‌‌شود. بهترین مصرف  میشن‌ در تهیه کت‌های چرمی و دستکش‌  است.

تیماج؛ پوست بز
تیماج که از پوست بز به‌دست می‌‌آید، دارای مقاومت بسیار زیاد است و به خاطر بافت ریز و دانه‌دانه آن، حالت زیبایی دارد.
بعضی کتاب‌ها که حدود 120 سال پیش با تیماج جلدسازی شده‌اند، هنوز سالم‌  هستند.
خُرُم؛ پوست گوساله‌
چرم گوساله که خُرُم نامیده می‌‌شود، دارای سطحی صاف است و مقاوم‌تر از تیماج است. این چرم به خاطر ابعاد بزرگ خود برای کارهای بزرگ‌تر مناسب است و به اصطلاح به این ابعاد چرم می‌‌گویند <میدان> دارد.
پوست الاغ که اصطلاحاً چرم ساغری نامیده می‌‌شود
ساغری که در ادبیات ما از آن بارها نام برده شده، از پوست الاغ به‌دست می‌‌آید. این چرم از نظر مقاومت و زیبایی و خوشدستی برای صحافی جلد کتاب یکی از بهترین انواع چرم است. دارای خط چروک‌های بلند است و ضمناً کم‌چربی‌ترین پوست‌هاست.

 پوست گاومیش‌
که در اندازه‌های بسیار بزرگ است و دارای چروک‌های کوچک و نامنظم است که زیبایی آن بر روی جلد کتاب بسیار دلفریب است. البته اکثر صحافان آگاهی ندارند که از این چرم چگونه استفاده کنند تا چروک‌های روی چرم را به نیکوترین وجه نشان دهند زیرا اجرای بعضی از طرح‌ها، زیبایی آن چروک‌ها را مشخص‌تر می‌‌کند.

 سایر چرم‌ها

در واقع پوست بسیاری از حیوانات و حتی پرندگان و خزندگان می‌‌تواند برای کارهای هنری و جلدسازی مورد استفاده قرار گیرد.
از جمله مواد بسیار مرغوب برای جلدسازی چرمی، می‌‌توان از چرم خوک نام برد که جنسی بسیار لطیف دارد و برای کارهای ظریف و نفیس مناسب است. ضمناً از پوست خوک دستکش‌های زنانه بسیار لطیف می‌‌سازند.
برای برخی از جلدهای تزیینی از چرم شترمرغ نیز استفاده می‌‌شود، که نوعی چرم ظریف و مقاوم و زیباست و خود به خود جای پرها روی چرم تبدیل به نقطه‌های پررنگی می‌‌شود که بستگی به نوع رنگی دارد که چرم را رنگ‌ می‌‌کنند. مثلاً اگر رنگ چرم سبز باشد نقطه‌ها، سبز پررنگ‌می‌‌شود.
نمونه دیگر، پوست مار است که نوع آماده آن چند دهه پیش از تایلند وارد می‌‌شد و در قطعاتی به عرض‌های مختلف تا 30 سانتی‌متر عرضه می‌‌شد. البته پوست مار در طبقه‌بندی چرم‌ها قرار نمی‌‌گیرد.
به این ترتیب چرم حاصل از پوست بسیاری از جانوران به طریقی قابل استفاده است ولی در استفاده از آن‌ها باید جنبه‌های فنی، زیبایی‌شناسی و نیز مهارت صحاف را در به وجود آوردن ظرافت‌های هنری از مد نظر دور نداشت.
در هر صورت استفاده از چرم در امر صحافی به این سادگی‌ها نیست و احتیاج به زمان طولانی شاگردی کردن در زیر دست استادان توانا دارد و نیز هوشمندی در ابداع و ابتکار که خود سال‌ها فرصت و مهلت لازم دارد پس:
سال‌ها باید که تا یک سنگ اصلی ز آب و خاک‌
لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن‌
فرآوری و عملیات تکمیلی‌

آماده‌سازی چرم برای کاربردهای مختلف، علاوه بر دباغی، مستلزم عملیات تکمیلی دیگری است که در کارگاه‌های صحافی، به‌صورت دستی یا در مواردی با دستگاه‌های اختصاصی انجام می‌‌شود. کارهایی مثل نازک کردن چرم، نازک کردن لبه چرم، گوشه‌زنی و گردبُری و غیره.
رنگ کردن چرم و پوشش دادن آن با مواد براق‌کننده و ثابت‌کننده رنگ و… نیز دارای نکته‌های ظریفی است که قصد این مقاله پرداختن به آن‌ها نیست.
عملیاتی که معمولاً روی جلدهای چرمی صورت می‌‌گیرد، به زیبایی کار می‌‌افزاید، برای مثال پرس گرم توسط کلیشه‌های فلزی که نقش‌های خاصی را روی چرم به‌صورت برجسته و یا با تغییر رنگ (بر اثر حرارت) ایجاد می‌‌کند، جلوه خاصی به جلد چرمی می‌‌بخشد. در مورد آماده‌سازی چرم و نیز نوع چسب مصرفی و زیرسازی لازم برای آن و روش‌های دقیق جاناخنی در آوردن و پرداخت و زیباسازی جلد چرمی گفتنی بسیار است که به مجال دیگری نیاز دارد.
نکته قابل ذکر: چرم مانند سایر اشیایی که در طبیعت هست و یا به‌دست انسان ساخته می‌‌شود جهت و راه دارد. همان‌گونه که می‌‌گوییم راه پارچه،‌راه کاغذ، راه چوب، چرم هم راه دارد که اگر از بی‌‌راه آن استفاده شود مواجه با اشکال فنی می‌‌شود که توضیح آن احتیاج به بحث کارشناسی مفصلی دارد که با صحافی علمی ارتباط پیدا می‌‌کند.

 کاربردهای متنوع چرم‌
چرم به عنوان یکی از هدایای ارزنده طبیعت، پیوسته در زندگی انسان‌ها کاربردهای متنوعی داشته، از سر تا پای انسان از کلاه و پوشاک و کفش گرفته تا مبلمان و دکوراسیون و لوازم دفتری و کارهای سراجی و کالاهای تزیینی مثل کیف و بند ساعت و انواع کارهای ظریف و هدایای تبلیغاتی و غیره و غیره. کاربرد چرم، انتها ندارد و حد آن را خلاقیت انسان تعیین می‌‌کند.